به نقل از «ایسنا»

لهجه تهرانی، تهدیدی برای گویش‌های محلی؟

تاریخ انتشار: ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۷۶۸۲۴۵

ایسنا/خراسان رضوی دخترکم با نگاهی گیج به دهانم زل زده بود، من فارسی حرف می‏زدم اما با لهجه، چند بار اَزَم پرسید چه می‏گویم؟ از کاشمری صحبت کردن پشیمان شدم و به قول خودمان تهرانی با همان ته لهجه کاشمری با او سخن گفتم، آن وقت متوجه منظورم شد. بارها این موضوع برایم اتفاق افتاده و ممکن است برای بسیاری از شما هم پیش آمده باشد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

گاه حتی به دلیل برخی تُپق‏‌هایی که زده و لهجه‌تان با تهرانی قاطی شده، زرد و سرخ شده‌‏اید؛ اما با این حال نگرانی‌‏ها از حذف لهجه محلی وجود دارد، چه بسا دیری نپاید که با وجود تکنولوژی‏‌های ارتباطی و تبدیل جهان به دهکده‌‏ای، بسیاری از تفاوت‏‌ها رنگ ببازد و از لهجه‌‏ها و گویش‏‌ها فقط در مطالعات باستان‏شناسی اثری بیابیم.

البته به اعتقاد فعالان حوزه زبان‏‌شناسی، «زبان» لهجه‏‌ها و گویش‏‌ها چیزی نیستند که بخواهیم آن را حفظ کنیم چه بسا اگر امروز به زبان دوران سعدی و حافظ سخن بگوییم خیلی‌‏ها به ما بخندند. با این همه در حوزه علم زبان‏شناسی که شاخه‏‌های مختلفی دارد، گویش‌‏شناسی اهمیت دارد اما باید دید لهجه‏‌ها و گویش‌‏های متفاوت چگونه پدید آمده‌‏اند؟

گویش‌ها بر هم برتری ندارند

کارشناس ارشد زبان‌‏شناسی در گفت و گو با ایسنا معتقد است؛ زبان‌‏های هر خانواده، زبانی از اصل واحدی منشعب شده‏‌اند، اما بعدها به دلایل گوناگون، مردمی که به زبان واحدی سخن می‏‌گفته‏‌اند، به نواحی مختلف مهاجرت کرده و در نتیجه نداشتن ارتباط با یکدیگر، زبانشان جداگانه تحول پیدا کرده و با هم متفاوت شده و از اینجاست که زبان‏ها، لهجه‌‏ها و گویش‌‏های گوناگون پدید آمده و به کار رفته‌‏اند.

به گفته محمد اسحاقی هر یک از چنین زبان‏‌های محلی که در ناحیه‌‏ای به کار می‏‌رود و تا حدی، آواها، واژگان دستور متفاوتی دارد، یک گویش به شمار می‌‏رود، لذا از دیدگاه زبان‌‏شناسی، گویش‌‏ها بر یکدیگر تفوق و برتری ندارند؛ چراکه گویش‌‏وران آن‏ها قادرند به راحتی با گویش خود با دیگران رابطه برقرار کنند و نیازهای خود را برآورده سازند، ولی از دید مردم و از جهت نیاز به یک زبان همگانی رسمی به منظور آسانی ارتباط بین گویش‏‌وران، گویش‌‏های مختلف و آموزش دادن سواد و مسائلی از این قبیل، معمولاً دامنه کاربرد یکی از گویش‏‌های سرزمین وسیع‏‌تر می‌‏شود و در ظاهر بر گویش‌‏های دیگر تفوق می‏‌یابد.

وی عنوان کرد: در همه کشورها، یکی از گویش‏‌های زنده و رایج به دلایل سیاسی، تجاری، تاریخی، جغرافیایی و... به عنوان زبان رسمی برگزیده و به کار می‏‌رود که در کشور ما فارسی دری در این مقام قرار دارد از این‏‌رو به این گویش توجه می‏‌شود و واژگان آن گردآوری و در فرهنگ‏‌های لغت ثبت می‏‌شود اما به گویش روستاها و شهرهای کوچک توجهی نمی‌‏شود از این‌‏رو آواها و واژگان این گویش‌‏ها ثبت نشده و فقط بعضی از آن‏ها چند شعر و ترانه مکتوب دارند که توصیف گویش آن‏ها در آینده بر پایه چنین آثاری امکان‌‏پذیر نیست. 

این کارشناس ارشد زبان‌‏شناسی گفت: در گذشته به دلیل تفرقه زبانی، گویش‌‏های متعددی به وجود آمدند؛ ولی امروزه به دلایلی از قبیل وجود رسانه‌‏های ارتباط جمعی به ویژه تلویزیون، گسترش سواد که خود لازمه مسافرت به شهرهای دیگر و استفاده از زبان رسمی است، وجود کارمندانی که از شهر خود به شهر دیگری می‌‏روند و باید به زبان رسمی صحبت کنند، ازدواج افراد با گویش‌‏های مختلف که مجبورند به زبان رسمی صحبت کنند، نیاز به رفت و آمد و هجرت به شهرهای بزرگ و لزوم استفاده از زبان رسمی و ... تا حد زیادی باعث به فراموشی سپردن گویش‏‌ها و یکنواختی و متحد شدن آن‏ها با فارسی شده است؛ بنابراین باید قبل از فوت فرصت، گویش‏‌ها بر اساس اصول علمی زبان‏‌شناسی و با راهنمایی اساتید فن ثبت و ضبط گردند. 

اسحاقی گفت: امروز در کاشمر و شهرهای کوچک بسیاری از واژه‌‏هایی که نسل جوان به کار می‏‌برند با واژه‌‏های مورد کاربرد سالخوردگان متفاوت است و بیشتر واژه‌‏هایی که در تهران و شهرهای بزرگ به کار می‌‏روند، کاربرد دارند.

وی خاطرنشان کرد: بدین ترتیب تمام گویش‏‌ها در حال همگون شدن با گویش تهران است نه این‏که در کشور ما این‏طور باشد، بلکه عموماً به خاطر این‏که یک زبان و گویش به دلایل مختلف اعتبار پیدا می‏‌کند، معمولاً افراد در محیط‏‌های رسمی، سعی می‏‌کنند از زبان یا گویش با وجهه اجتماعی و ملی استفاده کنند البته این امر در مدارس و محیط‏‌های آموزشی و به خصوص در بین دختران بیشتر تجلی دارد زیرا آنان سعی می‏‌کنند با بهره گرفتن از گویش تهران و زبان رسمی، مورد تمسخر همکلاسی‌‏های خود قرار نگیرند.

وی با تأکید بر این‏که دختران مهم‏ترین عامل هم‏گونی و وحدت گویش‏‌ها با گویش وجهه‌‏دار تهران هستند، اظهار کرد: این روند با گسترش تحصیل و دریافت مدارک دانشگاهی و نیز تدریس در کلاس‏‌های درس، در سال‏‌های اخیر شتاب بیشتری گرفته است لذا این افراد در برگشت از محل تحصیل به محل سکونت خود که می‌‏تواند حتی یک روستای کوچک باشد دیگر حاضر نیستند از گویش اصلی خود استفاده کنند بنابراین دگرگونی‌‏های گویش به سرعت رو به سوی وحدت دارند. 

اسحاقی گفت: بسیاری از واژه‌‏های متروک شده در فارسی هنوز هم در گویش‌‏ها رایج هستند و می‌‏توان از آن‏ها در واژه‌‏سازی و انتخاب نام‌‏های جدید و یافتن معادل واژه‌‏های بیگانه و به طور کلی در گسترش زبان فارسی استفاده کرد.

وی با بیان این‏که هنوز در گویش‏‌ها، واج‏‌هایی هست که بازمانده فارسی میانه است؛ گفت: این واج‏‌ها در فارسی یا دیگر وجود ندارند و یا این‏که به واج دیگری تبدیل شده‏‌اند به عنوان مثال واج/a/ پایانی در بسیاری از واژه‌‏های گویش کاشمری به کار می‏‌رود که در فارسی فقط در دو واژه «نه» و «وَ» باقیمانده و به قول مرحوم خانلری در فارسی دری امروز در همه جا در آخر کلمه این مصوت مانند زیر (کسره) ادا می‏‌شود.

وی با مقایسه واژه‌های مورد استفاده نسل جوان و سالخوردگان کاشمری گفت: به دلیل کاربرد وسایل جدید و بعضاً لوکس و پیشرفته در جامعه، نسل جوان مرتباً با آن‏ها سر و کار دارند و مجبورند تا از آن‏ها استفاده کنند و واژه‌هایشان را به کار ببرند.

 این‏گونه واژه‌ها را معمولاً همانند فارسی رسمی تلفظ می‌کنند و اکثر این واژه‌ها بیگانه هستند، مانند فاکس، مبل و مبلمان، کابینت، واکمن، تایپ، کامپیوتر؛ (کیف) سامسونیت، ویدئو، (شلوار) لی، ادکلن، سشوار، استنسیل، تی‌شرت، پروژکتور، پوستر، زیراکس.

وی افزود: بسیاری از واژه‌ها مدلولشان یا از بین رفته است و یا در حال از بین رفتن هستند که نسل جوان از آن‏ها بی‌اطلاع یا کم ‏اطلاع هستند در حالی‏ که سالخوردگان با آن‏ها آشنا هستند و گاه و بیگاه  از آن‏ها در گفته‌هایشان استفاده می‌کنند و مثال می‌آورند، مانند وسایل شخم‏‌زنی سنتی از قبیل جوق(یوق) گردنی و نخ، وسایل روغن‏‌کشی سنتی از قبیل گاو خراس، گاوی که در روغن‏‌کشی استفاده می‌شده است بعضی از وسایل مورد استفاده کشاورزان مانند توبره، هم‏چنین بعضی از شغل‏‌ها را جوانان امروزی کمتر انتخاب می‌کنند و بنابراین با اصطلاحات آن‏ها آشنایی ندارند. در حالی ‏که در قدیم اکثر مردم با آن شغل‏‌ها آشنایی داشته‌اند مانند اصطلاحات مربوط به گله‌داری و غیره است.

اسحاقی عنوان کرد: سالخوردگان معمولاً از بعضی از مدها، مدل‏‌ها، سبک‏‌ها، واژه‌های علمی و ... اطلاع چندانی ندارند و در عین حال فرزندان آن‏ها از واژه‌های مربوط به این موارد استفاده می‌کنند و البته خودشان زیاد تمایل به کاربرد این‏ گونه واژه‌ها ندارند. اکثر این واژه‌ها بیگانه هستند مانند: (آشپزخانه) اوپن، دکور و دکوراسیون، تاکتیک، ترور، تریکو، واکسن، ویترین، ولوم، ویراژ، ویزا، ویزیت، هیپی، لوستر، لوکس، اسکاج، سایز، اسپری، استپ، سوبسید، ترم، تست، اتوماتیک، بوتیک، میزامپلی، فاز، پرس، پروفسور، پمپاژ، رکورد، رستوران، روژ، سن، سرویس، تکنیک.

وی یادآور شد: نسل جوان معمولاً از قیودی که در فارسی رسمی به کار می‌رود استفاده می‌کنند تا قیود خاص این گویش.

با این حال از هم‏‌گونی زبان و گویش‌‏مان ناخرسند نباشیم، زیرا این هم‏گونی دست ما نیست و بیشتر شبیه سیلی می‏‌ماند که چه بخواهیم و چه نخواهیم این تحولات در حوزه زبان در حال رخ دادن است و ما نمی‏‌توانیم آن را حفظ کنیم فقط باید با ثبت و ضبط و گردآوری گویش‌‏ها بر اساس اصول علم زبان‏‌شناسی و با راهنمایی اساتید فن اقدام کنیم.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: استانی شهرستانها لهجه استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی فرهنگی و هنری استانی علمی و آموزشی زنجان استانی سیاسی كرمانشاه استانی اجتماعی استانی اقتصادی استانی شهرستانها استانی فرهنگی و هنری بسیاری از واژه نسل جوان واژه ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۷۶۸۲۴۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مردم تخلفات مربوط به صیانت از زبان پارسی را در خراسان رضوی گزارش دهند

محمد حسین زاده مدیرکل فرخنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: در کنار جغرافیای سرزمین کهن ایران به عنوان مؤلفه میراث ملموس کشور و دین مبین اسلام در حیطه میراث معنوی، زبان و ادب پارسی به عنوان مهمترین دارایی به جا مانده از پیشینیان و یگانه رشته پیوند دهنده اقوام ایرانی مطرح است.

وی با اشاره به اهمیت راهبردی زبان وحدت بخش پارسی و لزوم پاسداشت آن در برابر هجوم رقبا و اقتضائات دنیای مدرن امروز ادامه داد: بحران هویت ملی و زبان پارسی را می‌توان به سادگی در ادبیات نسل جدید مشاهده و عمق آسیب به این مؤلفه هویتی - فرهنگی را درک کرد.

دبیر شورای فرهنگ عمومی خراسان رضوی گفت: در روند دهشتناکی که در تغییرات نامحسوس دستوری آرام آرام پیش می‌رود، بیم آن است که در آینده‌ای نزدیک، نسل‌های جدید در فهم و خوانش متون زیبای فارسی و اشعار بلند شاعران وزین ایرانی مشکل مفاهمه پیدا کنند.

حسین زاده افزود: استفاده بی رویه از واژه‌های غیر فارسی، به گسست فرهنگی میان ما و فرهنگ غنی ایرانی اسلامی به ویژه در حوزه ادبیات منجر می‌شود لذا با توجه به همه این تفاسیر و بنا بر وظایف ذاتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در مسیر پاسداشت از حریم زبان و ادبیات پارسی از عموم هم استانی‌های گرانقدر دعوت می‌کنم تا برای حفظ شأن این سرمایه ملی و میراث گرانبها و وجوب رعایت قوانین مربوط به صیانت از زبان پارسی در صورت مشاهده اسامی و یا خط بیگانه بر سر در محل کسب اصناف و مجتمع‌های تجاری و یا واحد‌های مسکونی با ارسال تصویر و گزارش ما را در پاسداشت زبان و خط فارسی یاری دهند.

وی اضافه کرد: راه‌های ارتباطی از بستر‌های مختلف برای دریافت گزارش‌های مردمی شامل شناسه در پیام رسان ایتا: @pasdasht_zaban_farsiُ سامانه پیامکی: ۵۰۰۰۲۳۸۵۹۴۰۰۱ پست الکترونیکی khrz@farhangmail.ir لینک سایت https://khrz.farhang.gov.ir/fa/zabaneparsi‌ می‌شود.

باشگاه خبرنگاران جوان خراسان رضوی مشهد